In de jaren 1990 kregen fotografen en beeldend kunstenaars genoeg van interessante mensen. Ze besloten om onbekende personen te gaan vastklikken op beeld. Hierbij kregen ze oog voor de gewone mens en zijn uniekheid. De menselijke waardig- en onwaardigheid en hun kwets- en onkwetsbaarheid. Kleine mensen werden vereeuwigd met een groot-formaat camera. Dankzij deze techniek kon de fotograaf elk rimpeltje, elk foutje en mooie en minder mooie details, genadeloos vastleggen. Alsof dat niet genoeg was, konden deze foto’s dan ook nog eens op groot formaat haarfijn afgedrukt worden.
In deze periode ontstonden portretten in zogenaamde typologische reeksen: series van min of meer gelijkvormige beelden op hetzelfde formaat. Het doet een beetje denken aan het spelletje “zoek de tien verschillen” waar kinderen zo dol op zijn. Maar dus ook volwassenen. Stiekem. De omgeving of interieur op de foto zijn soms met opzet gekozen door de fotograaf. Ze zijn vaak een knipoog naar het karakter van de vastgelegde personages.
Beeld 1: Rineke Dijkstra: Kolobrzeg, Polen, 26 juli 1992
Je ziet een foto van een tienermeisje in badpak. Ze ziet er wat eenzaam uit, achtergelaten bijna. Haar lange armen hangen wat ongemakkelijk langs haar lichaam. Haar benen staan bewust in een klassieke contrapposto. Dit laatste is eigenlijk gewoon een moeilijk woord voor: haar gewicht op één been en haar heupen en schouders een beetje onnatuurlijk tegendraads. Op die manier ziet ze er een “gemaakt” ontspannen uit. Haar blote voeten zijn bedekt met zand, zoals dat wel eens gebeurt als je op het strand loopt. Op blote voeten. De nadruk ligt op haar individualiteit en kwetsbaarheid. Het moet nogal een bijzonder beeld geweest zijn: haar tengere gestalte in contrast met de gigantische camera met statief in het zand bij de branding. Rineke Dijkstra nam haar tijd om de camera heel precies in te stellen, met haar hoofd onder een zwarte doek zoals fotografen dat in lang vervlogen tijden deden. Doet het schilderij je denken aan “De geboorte van Venus” van de Italiaan Sandro Botticelli uit 1628? Nee? Dat geeft niet.
2. Sergey Bratkov: Sasha, uit de serie “KIDS”, 2000
Courtesy Regina Gallery
Helemaal wat je verwacht van een kinderportret! Of niet. Er is weinig aandoenlijk of kwetsbaar aan dit modieus geklede meisje. Behalve dan de manier waarop ze onverschillig voor zich uitstaart en gezellig een sigaretje rookt. De badkamer – die beter eerst een grondige renovatie had ondergaan alvorens als decor te dienen – is geen voor de hand liggende locatie voor een mooi kinderportretje. Het meisje lijkt te volwassen voor haar leeftijd. Dat valt mee want het was precies de bedoeling van de Oekraïense fotograaf Sergey Bratkov toen hij deze reeks maakte. Hij maakte portretten van de kinderen van Russische ouders die hun kroost naar een modellenbureau hadden gebracht. De mannelijke en vrouwelijke Lolita-figuren moeten voldoen aan de verwachtingen van de volwassenen en hun dromen van een beter leven (rokend in groezelige badkamers).