Schenenschopper
Edouard Manets ‘Muziek in de tuilerieën’
Kijk je anno 2016 naar dit schilderij van Edouard Manet dan zie je een groep opgedofte mannen en vrouwen in een park. We kunnen ons moeilijk voorstellen dat dit doek de toeschouwers met stomheid sloeg toen het in 1862 voor het eerst getoond werd. Intussen staat het bovenaan de ranglijst als een van de eerste ‘moderne’ schilderijen uit de kunstgeschiedenis. Hoe wist het schilderij die plek te verdienen?
Voorstelling
Laten we beginnen bij de voorstelling: een groep mannen, vrouwen en kinderen in een park. Manet schilderde hier een wekelijkse activiteit van de Parijzenaren. Twee keer per week verzamelden ze zich in de tuinen voor het Louvre om te luisteren naar een klassiek concert. Zo ook Manet en zijn vrienden. De mannen staan, de vrouwen zitten. Manet benadrukte zo fijntjes de toenmalige rolverdeling tussen mannen en vrouwen.
Manet schilderde geen willekeurige verzameling van personages. We kunnen namelijk enkele bekende inwoners uit het Parijs van die tijd identificeren. Zo zijn onder andere de dichter Charles Baudelaire en de componist Jacques Offenbach van de partij. Manet gaf zichzelf ook een plekje tussen zijn artistieke vrienden. Je ziet hem helemaal aan de linkerkant van het doek.
Trucje
Manet kijkt uit het doek en de man voor hem ook. Waar zouden ze naar kijken? Wellicht naar de muzikanten die zich op jouw plek bevinden. Want waar kunnen de muzikanten anders staan? Manet speelt hier een spelletje met je dat schilders al vele eeuwen spelen. Door dat trucje lijk je als toeschouwer deel van het schilderij te zijn, maar toch ook weer niet. Het is een tactiek die andere kunstenaars als Boticelli of Velazquez al toepasten. Wilde Manet opzettelijk verwijzen naar die grootmeesters uit de kunstgeschiedenis?
Thema
Manet schilderde hier dus een scène die uit het leven gegrepen was met bestaande personen als hoofdpersonages. Dat was absoluut ongezien en ongehoord! Met dit schilderij schopte Manet tegen de schenen van heel wat tijdgenoten. De schilderkunst werd in Manets tijd namelijk gedomineerd door religieuze, mythologische of historische scenes. Het was absoluut not done om het dagelijkse leven vast te leggen, zeker niet op een doek van dit formaat en het zo op hetzelfde niveau te tillen als bijvoorbeeld een Aanbidding der Koningen. Bovendien had hij dan ook nog eens het lef om het schilderij op een officiële tentoonstelling te tonen. Je kunt je voorstellen dat er heel wat moed nodig was om zo tegen de stroom in te gaan. Maar Manet liep niet graag in het gareel, dat bleek ook wel uit de doeken die hij later zou schilderen. Denk maar aan het choquerende Déjeuner sur l’Herbe met een naakte vrouw tussen twee (aangeklede) mannen, of Olympia, een naaktportret van een prostitué. In vergelijking met die doeken is de kunstenaar hier nog heel beschaafd!
Schilderstijl
Het thema is tot slot niet de enige reden waarom het doek zo’n hoge ogen gooide. Een tweede ‘modern’ aspect is de schilderstijl. Hiervoor moet je beseffen dat in Manets tijd vooral schilderijen in de smaak vielen die heel glad en realistisch geschilderd waren. Je moest de penseelstreek eigenlijk niet kunnen zien, dan pas was je een goede schilder. Dat is hier wel anders! Kijk je goed naar Manets doek, dan zie je al snel hoe hij zich ook in de schilderstijl niet naar de traditie voegt. Hij ging heel schetsmatig en spontaan om met de verf, en gebruikte kleuraccenten om ruwweg de vormen aan te geven. Kijk maar eens naar de manier waarop hij de twee kinderen vooraan op het doek heeft geschilderd of het loofwerk van de bomen.
Voorloper
Door de keuze voor het thema en de bijbehorende schilderstijl drukte Manet zijn onuitwisbare stempel op de kunstgeschiedenis. Hij maakte de weg vrij voor een nieuwe generatie schilders die zijn voorbeeld zou volgen. Stilaan zouden de goden en de heiligen voorgoed van het toneel verdwijnen.
voor een afbeelding bij het artikel zie:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/94/MANET_-_Música_en_las_Tullerías_(National_Gallery,_Londres,_1862).jpg