Ilse Janssens

Neem je tijd

In het nieuws: Prinses Elisabeth van België is 24 geworden. Ik weet nog wanneer ze geboren werd. Dat klinkt misschien vreemd, want ik ben niet echt geïnteresseerd in koningshuizen. Maar ik was toen op de PAAZ (Psychiatrische Afdeling van het Algemeen Ziekenhuis). Ik probeerde er elke dag de krant te lezen, en dit was een eenvoudig bericht: het eerste kind van Filip en Mathilde, een vrouwtje. Dat kon ik nog behappen. Hoe was ik hier beland? Het was zaterdagochtend. Ik had de hele nacht niet geslapen, net als de vorige nachten. Koffie zetten en ontbijten leken onmogelijke opdrachten. Ik kon niet eten, en koffie zetten was te ingewikkeld, ik wist niet hoe eraan te beginnen.Ik belde mijn vaste psychiater met mijn hulpkreet.‘Ga onmiddellijk naar de spoed.’Ik sprong in mijn auto, scheurde naar het UZA, liep de spoed binnen en zei aan de balie: ‘Ik wil van een brug springen.’ De man achter de balie wees me een kamer aan. ‘Ga daar maar zitten. Hier zitten vooral mensen met een gat in hun hoofd en zo.’ Daar moest ik wachten tot een psychiater van wacht me kon opvangen.‘Het gaat niet meer,’ zei ik. Om meteen daarna te vragen:‘Zou ik niet beter naar huis gaan? Ik kan hier toch alleen maar even vluchten, en dan moet ik het echte leven weer in.’‘Ik sta erop dat u blijft.’Hij liet een maaltijd voor me aanrukken — iets met worst en aardappelen — die ik naar binnen wrong. Een verpleegster kwam me halen en gaf me een straf kalmeermiddel. Pure noodmedicatie, zei ze erbij.Het was weekend, dus er was niet veel meer te doen dan op bed liggen, uit het raam staren en wachten tot de pillen hun werk deden. Dat ging verrassend snel. Ik was helemaal groggy en alles om mij heen was wazig. Mijn broer en mijn zus kwamen me bezoeken, dat weet ik nog. Maandagmorgen kwam een assistent-psychiater mijn kamer binnen. Ze glimlachte en keek bezorgd, alsof het haar echt iets kon schelen hoe het met me ging.Ze stelde wat vragen: was ik vermagerd, sliep ik slecht, dacht ik aan de dood...Ja, ja, ja. Dat was genoeg informatie voor haar. Ik moest blijven. Hoe lang, dat kon ze niet zeggen. Een majeure depressie heeft tijd nodig.De volgende dag stond ze er weer, voor een uitgebreider gesprek.‘Hoe was je jeugd?’Moest ik nu heel mijn leven gaan vertellen?‘Ik begrijp het, het is een beetje moeilijk.’‘Prima,’ zei ik. ‘Ik heb een gelukkige jeugd gehad.’Toen vertelde ik een warrig verhaal dat alle kanten uitging. Maar ze knikte begrijpend en maakte ijverig notities. Deze assistent volgde me op. Er waren meerdere assistenten, allemaal vrouwen in modieuze, dure kleding, ingewikkeld ook, vooral voor iemand die op bed ligt en in de ziekenhuisgangen ronddwaalt in een joggingbroek en een T-shirt.Mijn assistent was echt heel vriendelijk, en je merkte aan alles: ze was van plan om een goede, betrokken psychiater te worden.Dat zag ik aan haar gezicht, dat voortdurend leek te vragen: wie kan ik hier helpen?Met die vriendelijke, empathische uitstraling liep ze door de gangen en stormde de trap naar de gemeenschappelijke ruimtes op en af, liefst met twee treden tegelijk. Ze deed het waarschijnlijk niet met opzet, maar het onderstreepte het contrast: de dokter vol energie en levenslust versus vermoeide, zich voortslepende patiënten.Vertel deze mensen niet dat het leven mooi is. ‘Komaan, hé’! Daar hebben ze geen boodschap aan. De hoofdpsychiater was een nuchtere man. Bart heette hij, geloof ik. Er was geen Dirk De Wachter aan verloren gegaan, hij maakte er niet veel woorden aan vuil.‘We gaan je er met een minimum aan medicatie bovenop helpen. Het gaat tijd kosten. Eerst de huidige afbouwen en dan opbouwen tot we de juiste dosering gevonden hebben. En je tijd nemen en stoppen met piekeren.’Gemakkelijker gezegd dan gedaan.De meesten waren bang voor Bart, maar ik kon zijn no-nonsense aanpak wel waarderen.Enkele weken daarvoor was ik, op aandringen van een kennis, bij een alternatieve therapeut terechtgekomen die me de volgende woorden liet uitspreken:‘Moeder aarde, wilt gij mij dragen?’ De rillingen lopen nog over mijn rug als ik eraan denk. Elke woensdag moest je naar het bureau van Bart komen, waar de verplegers en de assistent ook zaten. Je werd dan besproken.‘En?’‘Het gaat steeds beter,’ zei ik. Dat was niet helemaal gelogen.‘Ik zie al dat de zon schijnt. Ik heb al een artikeltje in de krant kunnen lezen.’Hij knikte en noteerde. Eigenlijk wilde ik er niet zijn.De therapie voor depressieve mensen was: tijd nemen, wachten tot men de juiste cocktail van pillen voor jou gevonden had, en ondertussen jezelf wat bezighouden met naar de tv staren, een beetje knutselen, wandelen en babbelen met de andere patiënten.De gespreksonderwerpen waren meestal hetzelfde: medicatieschema’s (‘s morgens een upper en ‘s avonds een downer), of je een goede of een slechte dag had, wat het thuisfront zei, roddelen over de verplegers en de psychiaters. Er lag dus een krant, maar niemand las die. Het was allemaal te moeilijk, niemand kon zich concentreren. Wanneer je zwaar depressief bent, voel je je een debiel. Niets gaat er nog in, en als het er al in gaat, blijft het er niet lang zitten. Ik was een van de weinigen die het nog probeerden. In de PAAZ waren er twee zitkamers: voor rokers en niet-rokers. Iedereen zat in de rokerskamer. De meesten rookten, en als ze niet rookten, begonnen ze er daar wel mee. In de niet-rokerskamer zat je dus alleen. Ik koos voor het gezelschap en nam de sigarettenwalmen er dan maar bij. De PAAZ was een open afdeling. Je kon gaan en staan waar je wilde, maar wanneer je de afdeling verliet, moest je dat altijd melden. De depressieven vormden de meerderheid. Hier en daar was er iemand met een psychose of een angststoornis. Mensen met psychische problemen en kwetsbaarheden, maar ze waren niet ‘gestoord’.De echte gestoorden zijn degenen die het niet weten. Jammer genoeg hebben die laatsten het dikwijls voor het zeggen. Er was bezigheidstherapie. Mijn kamergenote reeg pareltjes tot armbandjes.‘Ik ga er veel maken, ik wil snel helemaal beter worden.’De logica ontging me, en ik vond armbandjes maken kinderachtig.Aan de relaxatie-oefeningen deed ik wel mee. Aan het einde rekten mijn medepatiënten zich uit:‘Dit was fijn, ik heb me zo goed kunnen ontspannen, heerlijk!’Mij lukte het niet, het werd nooit stil in mijn hoofd. Heel af en toe had ik een gesprek met de psycholoog.‘Neem nog een beetje tijd.’‘Ik heb net een kaart gekregen van collega’s: word snel beter.’‘Wat moeten ze anders zeggen,’ glimlachte hij.‘Je moet stoppen met piekeren.’‘Maar dat kan ik niet!’ De psycholoog ging naar de verpleegpost en bestelde een Xanax voor mij. Na een week of vijf had ik het gehad.‘Wat zit ik hier eigenlijk te doen?’De anderen probeerden me te troosten en te overtuigen dat het wel zin had.‘Ik wil naar huis,’ zei ik tegen mijn assistent. Ze keek in haar notities.‘Alles is nog niet afgerond.’Ik moest nog wachten op de volgende evaluatie met Bart, die concludeerde dat ik klaar was om de confrontatie met de boze buitenwereld aan te gaan.Enkele van mijn medepatiënten hielpen mijn spullen naar de auto brengen en wuifden me uit.Met een bang hart reed ik de parking af. Vierentwintig jaar is het nu geleden. Voor de jaren die erop volgden bestaat een uitdrukking: een rollercoaster. Maar vandaag kan ik zeggen dat het echt goed met me gaat, en dat ik blij ben dat ik leef.

Hondje

Op een bankje in de hal van het station zit een vrouw met een klein wit hondje. Ze is van het gezette type, draagt een broek met motiefjes en een zwarte regenjas. Op haar voorhoofd staat een zonnebril. Het regent. Ze lurkt aan een koffie die ze gekocht heeft van de hippe barista met man bun en tattoos. De meeste mensen kijken op hun gsm, zij niet. Ze staart naar het bord met de vertrektijden, of ze er echt naar kijkt weet ik niet want ze heeft de zonnebril op haar neus gezet. Met haar hondje heeft ze geen oogcontact. Er staat een bekertje aan haar voeten. Ze ziet er toch niet uit als een dakloze? Er is water in voor het hondje. Naast haar zit een oudere dame die ook niet op haar gsm kijkt maar ze kijkt wel naar het hondje. Ze steekt haar hand uit om het te aaien maar wordt meteen afgesnauwd. ‘Dat mag u niet doen, hij vindt het niet leuk, u wil toch ook niet dat ze dingen doen met u die u niet leuk vindt!’ Ik voel medelijden met de oudere dame. Zij wilde alleen maar vriendelijk zijn en ze houdt duidelijk van hondjes. Misschien heeft ze ook een hondje gehad en is het gestorven. Misschien wil ze gewoon met iemand praten en bij het eerste wat ze doet, ze heeft zelfs niets gezegd, wordt ze afgeblaft. De vrouw met het hondje richt haar blik weer naar het bord, de oudere vrouw staart voor zich uit. Ik kijk ook naar het bord. Mijn trein komt over vijf minuten op spoor acht. De oude vrouw is eenzaam. Haar man is net gestorven. Ze had een hondje maar dat heeft ze moeten laten inslapen. Ze weet niet wie van de twee ze het meest mist, haar man of het hondje. Het hondje was lief, het was altijd blij haar te zien, met haar man had ze wel eens een woordenwisseling. Ik mis Gitte. We gaan opnieuw een kat adopteren. Nu zitten ze er nog, in dezelfde positie. Ik wil wel met haar praten. Wanneer is de trein er? Ik zou ook een koffie willen, ik zal het maar niet doen. Niet leuk voor de tandarts, boren in een koffiemond. Straks misschien na de tandarts een cappuccino en een stukje cake? Hmm cake. Ik moet nog eens cake bakken. Spoor acht, vier minuten. De Panos. Bewerkt voedsel. Had ik in de krant gelezen. Heb ik mijn abonnement al betaald? Straks Dancing with the Stars op VTM. Die slechtziende man, hoe heet die ook weer? Hans, Bart? Karl, dat is het. Hij heeft misschien dezelfde oogziekte als Oddvar, het is genetisch, zei Elisabeth. Bij Oddvar en Elisabeth logeren in Zweden, ik kijk er naar uit.Ze hebben ook een wit hondje, zou dat hetzelfde ras zijn? Mijn rug doet pijn, kine, niet vergeten afspraak te maken, briefje niet vergeten. Waar zijn mijn sleutels, waar is mijn gsm? Oef, hij zit in mijn jaszak. Ik heb toch een kaartje gekocht? De vrouw met het hondje is verdwenen maar de oudere vrouw zit er nog. Ik loop naar het perron. Mijn gedachtentrein dendert verder en de trein naar Kontich komt eraan.

Gitte

5 november 2024 was een droevige dag. Die dag is mijn kat Gitte gestorven, op de respectabele leeftijd van achttien en een half jaar. Ze kwam bij mij wonen toen ze drie was. Mijn vriendin Hilde had haar als kitten uit een nestje gered, samen met haar halfzus Trix. Ze waren verwaarloosd en zaten onder de vlooien. Gitte was gitzwart, Trix spierwit. De zussen vormden geen harmonieus duo, Gitte durfde wel eens te grommen naar Trix, soms mepte ze haar. Op den duur was ze onhandelbaar en arme Trix was bang voor haar zus. Enter Gitte in mijn leven. Ik woonde pas alleen en was net geopereerd. Ik zat me hele dagen thuis te vervelen en toen Hilde vroeg of ik Gitte wilde adopteren, had ik niet veel bedenktijd nodig. Ze was bazig en had haar kleine kantjes maar toch was ze een leuk, grappig dier. Ze trok in bij mij, met allemaal nieuwe spulletjes : krabpaal, kattenbak, speeltjes en kommetjes. Ze maakte veel misbaar in haar kattenmandje en eens ze er in de woonkamer werd uitgelaten, verstopte ze zich onder de zetel. Daar bleef ze de eerste drie dagen en ze liet niet van zich horen. Wanneer ik thuiskwam waren de brokjes wel opgegeten, dat was het enige teken van leven dat ik kreeg. Tenslotte waagde ze zich voorzichtig in de nieuwe omgeving. Al sluipend, pootje voor pootje. Ze snuffelde nieuwsgierig aan mijn vingers en stond toen toe dat ik haar aaide. Toen Hilde op bezoek kwam, keek ze brutaal in haar richting. – Jij hebt me gedumpt maar hier is het veel beter! Toen keek ze de andere kant uit en besloot Hilde voor altijd te negeren. Haar vertrouwen groeide en ze begon zich langzaam thuis te voelen, kopjes gevend aan de meubels, de deurposten en de benen van haar nieuwe vrouwtje. – Zo slecht is het hier niet en er zijn geen concurrenten. Ze probeerde verschillende plekjes uit. De krabpaal werd goedgekeurd maar de leuning van mijn zetel was nog veel beter. Daar had ze een goed overzicht en kon ze zich mijn streeltjes laten welgevallen. Op de schoot zitten vond ze maar niks en ze wilde zeker niet opgepakt worden. Ze moest altijd de controle hebben. Zo was ze altijd geweest, misschien had het met haar moeilijke jeugd te maken. Ze had speeltjes meegekregen, pluchen muizen en balletjes en een laserlichtje. Leuk, maar het liefst speelde ze met touwtjes of met plastic zakken. Gitte was een mensenkat, en nu ze het alleenrecht had op alle aandacht, streeltjes en eten, voelde ze zich zichtbaar goed en ze was een lief, aanhankelijk beestje. Ik vroeg me af of ik een hond of een kat in huis gehaald had. Ze ging overal met me mee, tot aan het toilet toe. Wanneer ik thuiskwam stond ze achter de deur te wachten met haar staart als een vraagteken in de lucht en trakteerde me op een miauwconcert. Het maakte eigenlijk niet uit hoe lang ik weg was, of ik nu even naar de brievenbus ging of ik was een weekend weggeweest, ze verwelkomde me altijd enthousiast. – Waar ben je zo lang geweest? Ik was hier helemaal alleen, niemand om mee te praten. Zoals alle kattenbaasjes praatte ik met haar. Dat had ze graag, ze was een echte babbelkous, ze miauwde heel veel en heel luid. Ik begon haar kattentaal te begrijpen. Een luide miauw : ik wil aandacht! Ik wil streeltjes! Speel met mij! Die gebruikte ze de hele dag door. Kreeg ze niet meteen de aandacht die ze vond dat ze verdiende, kon ze ook nog met haar poot uithalen. Miauwaawaaw! De verontwaardigde miauw : je zit op mijn plek! Je stoort me! Laat me met rust! De ongeduldige miauw : ik heb honger! De zielige flauwe miauw kon voor vele doeleinden ingezet worden. De kotsmiauw : vooral handig voor de baasjes. Een heel luid klagerig gejammer. Je kon haar dan nog net op tijd verplaatsen zodat ze de zetel of de mat niet onderkotste. Als ik eens per ongeluk op haar poot trapte (ze ging ook altijd tussen of achter mijn benen staan) gilde ze : Waaaaaw! Dat deed ze ook wanneer ze nog maar dacht dat ik op haar ging trappen. Een echte dramaqueen. Na dertien jaar met zijn tweetjes in mijn appartement, verhuisden we naar dit huis dat ik samen met mijn vriend gekocht had. Gitte kreeg een plusbaasje. Toen hij nog ‘een’ vriend was en bij mij op bezoek kwam, zat ze hem belangstellend te bekijken en knipperde dan met haar ogen. – Jij bent oké. De verhuis was lastig en stresserend. Ik had haar in een kamer op de bovenste verdieping gezet met al haar spullen. Haar lievelingseten, mousse van de Aldi, in haar kommetjes. Maar ze kon amper eten van de stress en zat met grote zwarte pupillen achter een gordijn. - Kom toch naar beneden, Gitte! Ze waagde zich in de woonkamer die nog vol rommel stond. De nieuwsgierigheid won het toch van de angst. Tot ze iets omstootte en terug naar boven vluchtte. Het duurde even voor ze haar draai vond, maar trappen op en af lopen deed ze alsof ze haar hele leven niets anders gedaan had. – Ze gaat zich zo goed voelen in jullie huis! Mensen dachten waarschijnlijk dat ze het fijn zou vinden, meer ruimte en een klein tuintje waar ze op het gras kon rollen en naar de vogeltjes kijken. Eigenlijk kon het haar weinig schelen. Ze was nu op de leeftijd gekomen dat ze het liefst lag te soezen op haar troon, de leuning van de zetel voor het raam. – Kijk nu eens, Gitte, een vogel! Ze hief haar kop even op, keek met een dwaze blik de tuin in, draaide zich dan om en sliep verder. – Boeit niet. De kelder was wel interessant, met veel vieze hoekjes om in te snuffelen. Dan kwam ze naar boven met haar snorharen vol stof en spinnenwebben. Gitte was niet meteen het scherpste mes in de lade. We grapten soms : ze stond vanachter in de rij toen het kattenverstand werd uitgedeeld. Ter compensatie kreeg ze een flinke dosis slecht karakter. – Miauw! – Gitte, moet het baasje kwaad worden? – Miauw! Miauw! – Baasje wordt kwaad, Gitte! – MIAUW! Baasje stormde op haar af en overlaadde haar met streeltjes. – Rrrrrrrr Ze vond dit spelletje zo leuk dat ze begon te spinnen nog voor hij bij haar was. Het werd een dagelijkse routine. Ze liep steeds minder de trappen op en af. Haar vacht werd grijzer en dunner. Ze kwam ons niet meer enthousiast begroeten wanneer we thuiskwamen. Ze begon steeds luider te miauwen en te jammeren, op vaste tijdstippen. Ik bracht haar naar de dierenarts die me vertelde dat dat gedrag meer voorkomt bij katten op leeftijd, het is een vorm van kattendementie. Haar bloedresultaten waren oké, ze was nog altijd in goede gezondheid. De laatste weken veranderde haar gedrag. Ze babbelde minder maar werd steeds onrustiger : oren gespitst, grote pupillen. In plaats van rustig te dutten, doolde ze steeds meer rond in de woonkamer. Soms blies ze wanneer we haar wilden aaien. Ze krabde niet meer aan de paal, ging niet meer op de trap en ging niet meer zitten om te eten : ze zakte wat door haar poten en ging boven haar kommetjes hangen. Had ze last van haar achterpoten of haar buik? Naar de dierenarts dan maar? Misschien deed ik meer kwaad dan goed door haar al die stress te bezorgen. Maar nu kon ik er niet meer naast kijken, er was iets aan de hand. – Gitte mag binnenkomen. De dierenarts opende Gittes medische dossier, begon te tikken en gaf ons een lange uitleg over artrose en kattendementie. Ze voelde aan Gittes buik, Gitte blies en gromde. – Je zou haar pijnstillers kunnen geven. Het was onmogelijk om een pilletje in Gitte te krijgen en omdat ik toch iets wilde proberen, stelde ze voor haar een inspuiting te geven die de artrose zou vertragen. Gitte krijste en blies toen ze het prikje kreeg. We brachten haar naar huis en hoopten dat ze dit ellendige doktersbezoek snel zou vergeten. De volgende ochtend vond ik een hoopje ellende op de mat. Versuft en bewegingloos. Ik aaide haar, ze reageerde niet, ze leek wel gedrogeerd. Ik legde haar in de zetel maar ze sukkelde er uit en begon rond te strompelen. Rondjes, rondjes, even versuft blijven staan, dan weer op de mat, proberen te gaan zitten, toch niet. Weer begon ze rond te dolen als een zombie. Af en toe lag ze half comateus op de mat, in een onnatuurlijke houding. Af en toe trok ze met haar pootjes. Het was weekend. Ze bleef door de living dolen en steeds maar toertjes maken rond de zetel, als een robot. Ze ademde en bewoog nog maar ze was er niet meer. We gaven haar alleen nog haar favoriete mousse en snoepjes. Ze dronk niet meer, af en toe likte ze eens aan de mousse. Ze ging niet meer op de bak. Een keer probeerde ze nog met haar pootje haar kop te wassen.Ik legde haar op mijn schoot, eerst zwiepte ze met haar staart en liet een heel flauw miauwtje horen maar dan leek ze tot rust te komen. Ik legde mijn oor tegen haar kopje en hoorde haar heel zachtjes spinnen. Ik bleef haar aaien en probeerde haar vacht wat te verzorgen, ze kon zich immers niet meer wassen. Het ging niet meer beter worden, ze was op, we moesten haar laten gaan. We weenden allebei. Maar ik wilde haar niet meer naar de dierenarts brengen. Op maandagochtend belde ik naar de praktijk en kreeg een assistent aan de lijn. – Deze week kan niemand langskomen, we zitten helemaal vol. Pas over twee weken. Ik probeerde een andere praktijk en kreeg hetzelfde antwoord : geen tijd. Hilde stuurde me de gegevens van een andere dierenarts, nieuw in de buurt. Later op de dag kwam ze ook even langs, om Gitte nog eens te zien. De hele avond hield ik haar bij mij. Maar ik kon niet de hele nacht blijven zitten. Tenslotte ging ik toch maar naar bed. De volgende ochtend vond ik haar in dezelfde toestand : ineengedoken, ogen gesloten. Wachtend op de dood die maar niet wilde komen. Ik telde de minuten af tot het negen uur was en de nieuwe praktijk openging. Een vriendelijke stem aan de andere kant van de lijn. Ik legde de situatie uit. – Deze namiddag kan ik komen. Opluchting, maar nu ging ze ons dus echt verlaten. Ik stuurde Dirk een bericht. De hele ochtend zat ik te wachten met Gitte op mijn schoot, er viel eigenlijk niets anders te doen. Om kwart voor twee ging de bel. De dierenarts, Lisa, gaf me plechtig een hand. Ze had een kattenmandje bij zich. Ik had Gitte voorzichtig neergezet om de deur te openen en ze begon weer toertjes te maken rond de zetel. - Ze heeft waarschijnlijk een attaque gehad, dit gedrag is niet alleen dementie. Toen Lisa haar het eerste verdovende spuitje gaf, krijste Gitte, dan zakte haar kopje naar beneden en ze werd helemaal slap. Lisa scheerde haar pootje en bracht een katheter in. Ik streelde Gittes kopje, ging op de mat zitten en nam haar op mijn schoot. Lisa bracht een slaapmiddel in de katheter. Ik vocht tegen de tranen. Het laatste was een overdosis slaapmiddel waardoor haar hartje stopte. Het ging heel snel. Ik snuffelde nog eens aan haar vacht en legde dan haar levenloze lijfje in het kattenmandje. Lisa nam het mandje mee, Gitte ging gecremeerd worden. Ik ging met haar naar de voordeur, ze gaf me nog een hand. – Veel sterkte. Ik deed snel de deur dicht. Mijn hoofd was een hogedrukpan en nu ging het deksel eraf. ‘s Avonds kwam Dirk thuis. We zeiden niet veel, hij pakte zijn boodschappen uit, ik ruimde een beetje op. Plots begon Dirk ook te snikken met het laatste lege blikje mousse in zijn handen. Ik had me al een tijdje voorbereid op haar dood, maar had niet verwacht dat ik zo verdrietig zou zijn. De hele avond zag ik haar nog voor mijn ogen rondstrompelen. De volgende ochtend werd ik wakker met een bonkende migraine. Ik ging naar beneden, een pijnstiller halen. Dirk zat al aan het ontbijt en was op zijn gsm het nieuws aan het lezen. – Het ziet ernaar uit dat Trump gaat winnen. Met een somber gemoed ging ik terug naar bed. Later op de week vertelde ik het droevige nieuws aan Kangluo, onze poetsvrouw uit Tibet. – Ik bid voor Gitte, dat haar volgende leven goed mag zijn. Wij zeggen dat ze in de kattenhemel is, waar ze zoveel mousse en streeltjes krijgt als haar hartje maar begeert. En plots beseffen we : eigenlijk heeft ze altijd in de kattenhemel geleefd.

Midzomer

Midzomer ‘Kling, klang!’ Reizigers stappen op en af de bus, met grote tassen en rugzakken. ‘Een typisch Fins geluid,’ grap ik. Mari, die naast me zit, reageert nauwelijks. Ze vindt de drinkcultuur in haar land doodnormaal. Op de bank achter ons zit John. De man die er zich over verwondert dat hij overal in het Engels aangesproken wordt, zelfs wanneer hij gewoon ‘spaghetti bolognaise’ bestelt in zijn schattige Noord-Ierse accent. 21 juli is in Finland een speciale dag. Het is Juhannus, Midzomer, en dat wordt uitgebreid gevierd. Vaste ingrediënten van het midzomerfeest : kokko (kampvuur), sauna, makkara (worst die boven het vuur wordt gegrild, lees verbrand) en veel alcohol. Bij voorkeur kalja (bier) en koskenkorva (vodka). Liefst samen te nuttigen! Zodat je de volgende dag wakker wordt met een gigantische ‘krapula’, een kater. Wanneer je je zo krapuleus voelt dat je je ziel uit je lijf kotst, kan je het feest geslaagd noemen. Het is de zomer van 1993 en ik werk in Helsinki voor KVT, een internationale organisatie voor vrijwilligerswerk. Een van de projecten die vrijwilligers zoeken is Suvikumpu, een gemeenschap van gelijkgezinden die wonen op een groot domein midden in de bossen, bij een van de duizenden Finse meren. De bewoners willen zelfvoorzienend zijn en streven een alternatieve levensstijl na, in harmonie met de natuur. Mijn vrienden noemen hen ‘huuh-haah-mensen’. Vrij vertaald : zweverige boomknuffelaars. Tuija, een van de oprichters, heeft ons, twee buitenlanders en een eenzame landgenoot, uitgenodigd. De bus stopt, Tuija komt ons breed lachend tegemoet. ‘Tervetuloa! Welcome!’ Ze geeft ons een knuffel. We krijgen een rondleiding en helpen met hout sprokkelen voor het kampvuur. Ik ben hier al twee maanden en de Finse natuur is overal hetzelfde : bos, bos, meer, meer, nog een bos, nog een meer. Je kan het saai noemen maar ik vind het nog steeds fantastisch. Je hoort niets anders dan de takjes die onder onze voeten kraken, de vogels die fluiten...en de stem van Tuija die vertelt dat ze altijd de bomen bedankt die ons de takken geven. Achter haar rug zie ik Mari met haar ogen draaien. John knikt, hij is helemaal mee. Ik besluit te glimlachen. Saunatime! Eerst de vrouwen, dan de mannen. Een toegeving aan de preutse buitenlanders, vermoed ik. In een sauna moet het minstens tachtig graden zijn, negentig is beter. Het ruikt er naar berkentwijgjes. 'Ksssj!' van op haar plaats mikt Tuija water op de stenen, ze weet van geen ophouden, de hete stoom brandt in mijn neus. 'Lisää lyölyä! Meer stoom! De Finnen lachen hartelijk wanneer het saunagroentje naar buiten vlucht en een emmer water over haar hoofd kapt. Helemaal opgefrist schuiven we aan de feestdis. Geen vlees of alcohol te bespeuren. ‘Vind je het lekker?’ Ik knik met volle mond en heb zin in een pintje. De ‘living cake’ heeft een aparte smaak. De bewoners knopen gesprekjes met ons aan en vuren de gebruikelijke vragen op ons af. ‘Welke taal spreken jullie in België? Hollanti? Geen Flaami?’ Na een tijdje verliezen ze hun interesse in mij, ze beginnen onder mekaar te praten en de grote wereldproblemen te bespreken. Ik versta hier en daar woorden en stukjes van zinnen. Wie heeft deze taal verzonnen? Vijftien naamvallen, hoe komen ze erbij? Genderneutraal bovendien. Geen gedoe met hij en zij of die, iedereen is ‘hän’. Aan de overkant van de tafel is de voertaal Engels. John wordt uitgevraagd over ‘the troubles’ in Noord-Ierland. Zijn toehoorders hangen aan zijn lippen. Ik neem nog een hapje van de taart. Het vreugdevuur knettert. De suvikumpers vormen een kring en gebaren dat we moeten meedoen. Een man met lang, warrig haar en een baard neemt het woord. Uit zijn woordenbrij distilleer ik : dankbaar, moeder en aarde. Plots heft hij zijn handen boven zijn hoofd en schreeuwt : ‘Ala!’ De anderen volgen zijn voorbeeld, dan richten ze hun handen naar de grond en roepen in koor : 'Huuh!’ Ze buigen op een neer : ‘Alahuuh! Alahuuh!’ In de ogen van Mari lees ik paniek, John doet schoorvoetend mee. Ik weet heel zeker dat dit geen Fins is maar een oerkreet. ‘Alahuuh!’ Een man op blote voeten en in een harembroek trommelt op een djembé, iedereen begint uitzinnig te dansen. Ze verkeren in een roes, niet van de drank, maar van de feestvreugde, de vrede en de liefde. We zijn allemaal broeders en zusters. Voor we gaan slapen staan we in een kring met kaarsen in onze handen, onze gastheren zingen een ingetogen liedje. ‘Hyvää yötä! Goodnight!’ Bij het afscheid de volgende morgen overladen onze nieuwe vrienden ons met knuffels. En dat we nog eens moeten terugkomen! Wat een hartelijke, gastvrije mensen! Mari kan alleen maar beamen. Maar één ding moeten we in onze oren knopen : dit was geen Fins midzomerfeest.

Mijn eerste werkdag

Over een carrièreswitch gesproken! De vorige week zat ik nog in het muffe bankfiliaal van mijn schoonbroer. Nu bevond ik me in het kloppende hart van Europa, het Europees Parlement! Dit kantoortje was wel nog kleiner dan dat van de bank, maar ik zat hier toch maar. Hier gebeurt het, hier worden de debatten gevoerd, de belangrijke beslissingen genomen. Uitwendig was ik een en al rust, inwendig trilde ik van opwinding en van de zenuwen. Ik wilde mijn werk goed doen en een goede indruk maken. Ik ging werken voor Suomen Keskusta, de Finse Centrumpartij. Finland was net toegetreden tot de Europese Unie en de partij had vijf verkozenen in het parlement. Ik ging de secretaris van de partij bijstaan met het opzetten van hun kantoor en allerlei praktisch en administratief werk doen. De leider van de delegatie was Olli Rehn, die het later tot Europees Commissaris zou schoppen. Die eerste dag was Tuomo, de secretaris, me komen halen aan de ingang van het parlementsgebouw en had me door een wirwar van gangen naar het kantoortje geleid. Er stonden twee bureaus, recht tegenover mekaar, en een lege boekenkast. Ik zou mijn werkplaats delen met Seppo Pelttari, een ander nieuwbakken parlementslid. Hij was nog niet gearriveerd maar ik kon me alvast nuttig maken door de post rond te delen. Voor de rest was er nog niet veel te doen. Er was veel post, vooral kleurrijke brochures, gedrukt op dik, glanzend papier. Ik maakte stapels op het bureau van elk parlementslid. Later in de voormiddag maakte ik kennis met de genaamde Seppo. Hij was een kleine, iets oudere man en zag er een beetje nors uit. Hij gaf me een hand en mompelde iets van ‘nice to meet you’. Seppo zette zich aan het werk en begon de post door te nemen. Hij wierp een blik op elke brief en brochure en mikte die dan een voor een in de papiermand. De klus was op een halve minuut geklaard. Zo kan ik het ook. Vervolgens begon hij te telefoneren. Zijn mond ging open en er kwam een ononderbroken stroom van harde klanken uit. ‘Tak tak tak nien totta totta no nien tak tak ...’ Ik speelde voor luistervink maar kon er niet veel van maken. Wat kon ik nu nog doen? Mister Pelttari negeerde me compleet en was nog steeds aan het bellen. Tuomo had gezegd dat ik maar even moest wachten. Ik besloot koffie te gaan zoeken in het Europese labyrint en toen ik terugkwam van de koffiekamer, dook hij weer op. Of ik even bij Mister Rehn kon komen. Het kantoortje van Olli was naast het mijne. Ik klopte op de deur, de coming man van het moedige Finse midden zat aan zijn bureau te blinken. Hij begroette me en vroeg wat ik ervan vond. Ik stamelde iets in de aard van : ‘Het is allemaal nieuw, ik vind het heel interessant. Ik zie het helemaal zitten.’ Olli knikte bemoedigend. Hij had een eerste opdracht voor mij. ‘I have a question for you. Can you buy seets for me?’ Hij legde uit dat hij pas zijn intrek had genomen in zijn nieuwe appartement en dat zijn bed nog niet was opgemaakt. O juist, ‘sheets’. Even vergeten dat Finnen geen 'sh' kunnen zeggen. ‘And orans joes.’ Sinaasappelsap voor bij het ontbijt. Olli haalde zijn portefeuille boven en gaf me een briefje van tienduizend frank. Ik nam het aan, moffelde het in mijn jaszak en begon aan mijn missie. Het eerste wat ik tegenkwam was een superette. Ik ging er naar binnen, nam een karton sinaasappelsap uit de rekken en ging naar de kassa. Ik tastte in mijn jaszak. Leeg. Andere jaszak dan. Niks! Het begon te suizen in mijn oren. Met trillende vingers doorzocht ik mijn portefeuille, nee, ik moest me vergist hebben. Dit kon niet waar zijn. Ik rende terug naar de drankafdeling, klampte het winkelpersoneel aan. Mijn benen en armen wogen honderd kilo. Ik betaalde met mijn bankkaart, stormde naar buiten en liep het hele traject terug naar het parlement. Alsof het nog ergens zou liggen! Woorden schoten tekort om te mezelf uit te kafferen. Een normaal mens steekt zoveel geld goed weg, niet los in een jaszak! Het deed fysiek pijn toen ik mijn bankkaart en het geld uit de automaat nam. Met slepende benen zette ik mijn zoektocht naar een winkel van beddengoed verder. ‘Kiitos, thank you. Very nice,’ glimlachte Mister Rehn toen ik het gevraagde, samen met het wisselgeld, op zijn bureau deponeerde. Met een knallende migraine zat ik op de trein terug naar Antwerpen. In mijn vermoeide, pijnlijke hoofd botsten en stuiterden de gedachten : aan mijn eerste werkdag, het saldo op mijn bankrekening, mijn toekomst bij de Europese Unie. Ik ga goed opletten, geen fouten meer maken. Suomen Keskusta kan op me rekenen. Olli Rehn was in ieder geval tevreden.

Vlinderpaleis

Zomer 2015 Het is een grijze dag. Ik doe mijn fiets op slot en wandel over de Bolivarplaats. De tram klingelt naar een verstrooide voetganger, jonge gastjes in baggy kleren doen met veel geplof en gekletterkunstjes op hun skateboard. Ik beklim de trappen naar de hoofdingang van het Vlinderpaleis, het Antwerpse gerechtsgebouw. Ik heb nooit kunnen beslissen of ik het mooi of lelijk vind, imposant is het zeker. Aan de ingang gaat mijn handtas door de scanner. In de grote inkomhal fantaseer ik even dat ik een rol heb in een misdaadserie. Terug naar de realiteit nu, naar de receptie. De mevrouw van Slachtofferhulp komt me tegemoet. Ik heb haar gesproken aan de telefoon, ze klonk vriendelijk en professioneel empathisch. Ze brengt me naar een klein kantoortje zonder ramen. Op haar bureau ligt een dikke map. ‘Ik kan niet op alle vragen antwoorden,’ zegt ze, ‘want ik ben geen dokter. U kan het dossier inkijken en foto’s maken.’ Een camera heb ik niet, ik ben nog altijd niet gezwicht voor de dictatuur van de smartphone. Ze geeft me een pen en papier, ik begin te lezen. Het verslag van de politie. ‘Dit klopt al niet. Hij had geen hamer in zijn hand, die lag naast hem.’ Dat ik een deken over hem had gegooid was natuurlijk absurd. Alsof een dode het koud zou hebben of over nog enig schaamtegevoel zou beschikken. Maar mijn eerste reactie, naast blinde paniek, was dat het niet waar kon zijn, dat hij gewoon naar het ziekenhuis moest. Het verhoor van de buurvrouw. Er komt een golf aangerold, van verdriet, en dan nog een, van woede. Er is me gezegd dat ik ‘niet in mijn emotie mag duiken’. De persoon die hier beschreven wordt, is niet mijn broer. Die kort voor het gebeurde nog zijn verjaardag vierde, samen met mij en onze ouders. Hij had heerlijk gekookt. Dat kon hij heel goed, hij kookte elke dag. En hij dronk er graag wijn bij. En oké, hij dronk graag Duvel maar hij was geen alcoholist en zeker geen barse misantroop. ‘Mensen hebben snel hun oordeel klaar’, probeert ze te troosten, ‘zonder de persoon te kennen.’ Mijn verhoor. ‘Mijn broer was in zijn leven nogal veel depressief en hij had clusterhoofdpijn. Tevens was hij chronisch pijnpatiënt. Gisteren is hij niet langsgekomen bij mijn ouders hoewel hij normaal wekelijks langsgaat. Mede hierdoor ben ik vandaag gaan kijken of alles in orde was. Ik heb Diederik in de woonkamer gevonden en heb onmiddellijk de ziekenwagen verwittigd. Diederik nam veel medicatie voor zijn pijn en dronk af en toe.’ Het verslag van de autopsie is bevreemdend. Alsof hier geen mens maar een voorwerp wordt beschreven dat opengesneden en bestudeerd wordt. Ik begrijp alleen dat er niks abnormaals gevonden werd. De agenten hadden me al gezegd dat ze niet dachten aan geweld van derden of aan een wanhoopsdaad. Toch werd zijn dood als een verdacht overlijden beschouwd en zijn appartement werd verzegeld. Ik mocht Vicky, zijn kat, zelfs geen eten meer gaan geven. ‘Die vangt wel een muis.’ Dan volgen de foto’s, van zijn appartement. ‘Hij was precies een beetje in de war,’ zegt ze. Ik heb het opgegeven mensen uit te leggen dat het niet zomaar een rommelige vrijgezellenflat was. Een half jaar geleden had onze Dirk dit appartement gekocht, hij had het geschilderd, foto’s van zijn neefjes en nichtjes aan de muur gehangen, bloemen op het terras gezet. We waren bij de Ikea Billy kasten gaan halen, waarin hij al zijn dikke boeken met zorg had uitgestald. Wat ik die dag aantrof was een ravage. Wat was er in zijn hoofd omgegaan? Wat was hij van plan met het gereedschap dat overal verspreid lag, met al die proppen papier , waarom had hij spullen vernield? We zullen het nooit weten. De doodsoorzaak staat wel vast. Ik lees : ‘braakselaspiratie veroorzaakt door medicamenteuze intoxicatie.’ De dosis medicatie die gevonden was in zijn bloed was toxisch maar niet dodelijk. Verder werden er geen drugs of andere stoffen in zijn bloed gevonden. Hij is gestikt in zijn braaksel. Zoals Jimi Hendrix, denk ik. Wat een domme dood. ‘En waar ga je nu naartoe?’ ‘Naar mijn vriend.’ ‘En zal het gaan?’ 'Ja.' Het moet wel. Ik moffel het A4-tje in mijn handtas, ze begeleidt me naar de uitgang. Als ik buitenkom, is het beginnen miezeren. De skaters zijn er niet meer. Ik laat mijn fietssleutel vallen, vloek en raap hem op. Ik moet nog naar de Delhaize. ‘s Avond belt mijn zus en vertelt dat er een nieuwe thuis is gevonden voor Vicky. Daar ben ik blij om.