De zussen.
In augustus op rondreis door Turkije zoeken twee zussen, Hannah en Dina, een betaalbare grafzerk van witte marmer en vieren ze de geboorte van Dina’s meisje, Selin.
We rijden Izmit binnen op een stoffige weg. Abrupt stopt Dina als ze een lam ziet dat drinkt bij het mamaschaap. ‘Dit is het.’ zegt ze beslist. Er wordt onderhandeld met de herder. ‘Nee!’ schreeuw ik, maar niemand hoort me.
We haalden net de zerk van witte marmer met een eenvoudige inscriptie : ‘Hanane 3 mei 2005’ opgehaald bij de marmerbewerker. Dina hielp me de witte steen in dekens te wikkelen en behoedzaam in de koffer te leggen. Ik wou meteen naar huis rijden naar de Westerbegraafplek om dit rechtop bij Hananes hoofd te zetten en witte keitjes over haar lijfje te strooien. Ik ben meer dan drieduizend kilometer van mijn kind verwijderd en we vieren hier de geboorte van Selin. Selin, het kind van mijn zus, het kind dat ademt en kirt.
Ik staar afwisselend naar de vinger van Dina en naar het kleine kind in haar arm en het arme lam. Onthutst dringt de vinger die beslist over leven en dood diep in me binnen. De vinger van mijn zus, de vinger van Dina. De vinger wijst naar het lam maar ook naar Hanane, mijn kind.
Aan het vakantiehuisje tussen de abrikozenbomen zet ik tafeltjes, hang lampionnen, maak slaatjes met citroensap en tijm, kneed honderden köftepakketjes, grill aubergine, paprika, courgette, zet kannen klaar voor de gekoelde ayran met schijfjes komkommer straks. Het is hier stil. Ik hoor alleen de kleine Turkse boomklever bij de abrikozen. De vogel heeft meer houvast dan ik. De geur is zoet alom. De avond valt, oranje als abrikoos.
Dina gaat op een gammel bankje onder de pitvruchten zitten, diept een borst op uit haar jurk en laat Selin drinken. Mijn borsten voelen als steen die rots worden.
Ze halen het lam weg bij de mama. Het lekkerste, zachtste vlees is goed om Selins leven te vieren. Het schaap zal haar kleintje missen. Het gewette mes treft direct doel: het lam bloedt leeg, wordt ontkleed en aan een stok geregen. Bij het eerste vuur joelen de mannen.
Ik huil. Hier op drieduizend kilometer van de Westerbegraafplek wordt Hanane nog eens gedood. De maxi cosi van Selin mocht niet binnen in het mortuarium op 3 mei. Het Turks bijgeloof laat geen levende baby toe bij een dode.
‘We zijn toch geen Turken. Je bent mijn zus. Selin en Hanane zijn nichtjes!’ beet ik Dina toe.
Toch kwam ze alleen zonder kind en stapte heel stil en beschaamd het mortuarium binnen. Ze bevuilde ons nest, ons bondgenootschap. Ik zag haar tranen. Mijn donkere zus met fonkelende ogen, mijn steun en toeverlaat, was heel ver van mij en toch zo dicht. God, wat had ik haar nodig! Maar Selin had haar meer nodig en ze was moeder nu. Ze werd alsmaar minder zus en meer moeder. Ik werd meer zus. Zij had iets wat ik niet had, hoe hard ik ook mijn best deed.
6 april 2021. Het feestje in Overmere.
Ik ben opnieuw in de weer met sla, aubergine, köfte in de grote tuin van Overmere voor Selins zestiende verjaardag. Mijn dochtertje zou nu ook bijna zestien zijn. Imani is vijftien. Ik werd onmiddellijk na het lam in Izmit weer zwanger van een meisje. De goden nemen soms veel ineens, maar zelden alles. Mijn zoon heeft de rijzige gestalte van een Berberman. Ik ben rijk.
Selin aait de Britse korthaar poes en duwt haar neus in de stinkende vacht van de mismaakte Franse bulldog. Ik kan Selin niet zien bij dieren zonder aan het lam te denken.
‘Tante,’ zegt ze ‘ben jij kwaad op mij? ‘
‘Nee,’ lieg ik.
Ik help haar niet mee om de kaarsjes op de taart uit te blazen, maar tuit wel mijn lippen. Niemand ziet dat mijn adem nog altijd Hanane toebehoort. Iedereen zingt.
We drinken ayran en de mannen halen raki boven. Ik wil ook raki.
Dina zegt: ‘Hannah, je zou dat beter niet doen.’
Ik denk: je had beter het lam toen niet bij de mama weggehaald.
De eerste raki brengt me bij de Japanse esdoorn naast het grafje. Die dieprode herfstkleur naast het wit. Als alle graven weg zijn, bestaat de boom nog en misschien heeft een wortel van de boom contact gezocht met een bot van Hanane. Hanane was niet alleen toen ze ontbond. Ik heb iedereen altijd verboden om een bloem, een beer of een molentje tussen de witte keien op haar lijfje te plaatsen. Zo bezwoer ik de boom om ondergronds op zoek te gaan naar de resten van mijn kind.
De tweede raki drink ik onaangelengd. De leeuwenmelk brandt in mijn slokdarm. Ik word warm. Ik streel Imani’s krullen. Selin komt ook bij me en ik zeg: ‘ Gij, rotkind!’
Dina graait Selin vast en roept : ‘Hannah, wat is er met je?’
Ik neem vlug een derde glas leeuwenmelk. Dina slaat het uit mijn handen, trapt in de scherven. Haar voet bloedt.
‘Sta daar zo niet schaapachtig als de perfecte mama!’ roep ik haar toe.
‘Je bent een volgzaam schaap, maar je neemt wel het lam weg terwijl het nog zoogt.’
Mijn hoofd is gebogen als ik spreek en ik zie haar bloed. Ik bloed mee.
Dina kan geen lijn zien in mijn vlammend betoog. Ze ziet de linken niet. Ze is de rondreis van 2005 vergeten. Dina gaat altijd door met haar leven. Dina studeert met drie kinderen rond haar. Dina bekostigt haar studies door in de Lidl te werken. Dina is sterk.
Akelig kalm zegt Dina: ‘Nu wil ik dat je hier weggaat. Niemand noemt mijn kind een rotkind. Wie veel te vertellen heeft, zwijgt.’
Ik word misselijk. Nog nooit voelde ik dat ze zo Turks geworden is. Ze kiest voor haar drie kinderen en schoonfamilie en laat me afdruipen. In de auto vragen mijn twee kinderen waarom ik zo onbeleefd was? Ik kan niets antwoorden.
Ik blijf in trance herhalen: ‘Wie veel te vertellen heeft, zwijgt’ en ik denk: Dina heeft erg veel te vertellen maar ze zwijgt, ze lijkt zich aan te passen maar eigenlijk zoekt ze balans door de dingen te laten voor wat ze zijn. Ze heeft geen grote theorieën. Ze doet altijd voort.
Wat moet ik zonder zus? We zijn geboren in hetzelfde jaar: 1981. Ik in het begin, zij op het eind.
Ik bijt in mijn onderarm tot er bloed komt, zuig het dan op. Mijn kinderen roepen dat ik moet stoppen. Ik zal stoppen, ik staak ook het bezoeken van graven van sterrenkindjes. Wie bedacht die naam? Ik blijf de stilte horen toen Hanane uit mij werd gehaald.
De eerste keren was ik met zwangere buik op slippers naar het graf gehold. Laat dit kind in mij straks toch ademen! Ik zag niet dat mijn voeten bloedden. Na de geboorte van mijn tweede dochtertje was ik uit plichtsgevoel gegaan. Nu ik Selin een rotkind genoemd heb op haar verjaardag, zal ik het graf van Hanane nooit meer bezoeken. Ik zal boete doen. Ik heb ons zussenverbond ontbonden. Dit vergeeft ze me nooit, zoals ik haar ook nooit het lam vergeven heb.
Dina zou nooit zestien jaar gekropt hebben. Dina is jonger maar zonder verborgen agenda. In Izmit zou zij eenvoudigweg gezegd hebben: ‘Ik ga weg, Hannah. Ik kan je terechte vreugde rond je kind niet aan. Ik ga in Gent de witte marmer bij het hoofd van mijn dochter zetten. Gericht naar Mekka. Amuseer je hier met je kind en het lam.’ Zelfs die laatste zin zou Dina nooit uiten. Ik zou zo’n zin - niet zonder een zweem van spot- zeggen. Dina niet
( ik heb met opzet Hannah gelinkt aan Hannane en Dina aan Selin opdat de klanken mnemotechnisch zouden helpen. Hoe kan het nog duidelijker? Moet er een inleiding?)
(opmerking: totaal autobiografisch: twee zussen, mijn dochters worden zwanger van een meisje op hetzelfde moment, de één bevalt van een levend meisje, de ander van een dood meisje...de twee zussen leven hierna minder symbiotisch maar toch hecht. Synchroniciteit zoals Jung die zag, zit ongeveer in alles, extreem boeiend. Ik heb nog analoge teksten)