Ik zie ze nog spartelend en schreeuwend op de grond liggen, mijn jongste dochter wanneer ik haar wil helpen haar jas aan te trekken. Ze is twee jaar en wil haar jas vooral zelf aandoen. Geschreeuw om autonomie. Ze spartelt nog wat verder (deze keer om haar jas aan te krijgen), maar uiteindelijk lukt het haar. We kunnen vertrekken.
Een aantal jaren later ben ik met mijn dochter op bezoek bij kennissen die net een baby kregen. Wanneer we weer naar huis willen vertrekken, haalt de man des huizes onze jassen uit de hal. Hij geeft de mijne aan en kijkt naar mijn dochter. Hij zegt op betuttelende toon tegen haar: ‘Ewel, gaan we je jasje aandoen? Ja?’ Hij staat breed glimlachend klaar om haar te helpen met haar jas. Ik zie haar fronsen en verstijven. Ze kijkt naar mij, haar blik is vragend. Ik zie dat ze probeert een inschatting te maken: is dit een grap of méént hij dit echt? Ik pluk de jas uit de handen van de nieuwgeboren vader en hoor mezelf mompelen: ‘Het is niet zo koud, ze hoeft geen jas aan.’
‘Mama, waarom doet die meneer tegen mij alsof ik een baby ben?’. Ik leg uit dat hij haar wou helpen, maar dat zijn hulp eigenlijk niet nodig was. ‘Ik kan toch zélf mijn jas aandoen!’.
Het jassenincident zet me aan het denken. Kinderen hebben vaak het verlangen om groter te zijn. Groter in gestalte, groter in gedrag en groter in leeftijd. Wanneer iemand kleineert, krijgen ze de indruk dat ze onbekwaam zijn. Weet je wat het is? Het is betutteling en ik kan daar niet goed mee om. Ik moet dit anders formuleren: ik ben allergisch voor betutteling. Weten jullie wat betutteling is, jongens en meisjes? Ja, weten jullie dat al? Betutteling is neerbuigend gedrag verpakt als hulpvaardigheid. Het is de capaciteiten van de ander lager inschatten.
Ben je een jongen of een man, dan heb ik goed nieuws. Er komt een periode in je leven, de volwassenheid, waarin betutteling zo goed als onbestaande is. Helaas heb ik minder goed nieuws voor de meisjes en de vrouwen onder ons: er komt geen vrijwaring van betutteling in je volwassen leven.
Ik geef een op youtube gedocumenteerd voorbeeld. Een vrouwelijke Labourafgevaardigde, Angela Eagle, kreeg in 2011 van toenmalig Brits Premier Cameron ‘calm down, dear’ te horen toen ze wou tussenkomen in zijn betoog. De premier snoert haar de mond op ongepaste wijze en krijgt er heel wat mannelijke lachers mee op zijn hand. Zijn toon, zijn lichaamstaal, zijn handgebaar: zijn hele interventie is betuttelend en paternalistisch. Akkoord: één voorbeeld is exemplarisch, maar vraag aan gelijk welke volwassen vrouw of zij een waargebeurd voorbeeld van betutteling kan geven en je overstijgt het exemplarische.
Volwassen worden staat voor vrouwen niet gelijk aan het magische verdwijnen van betutteling. Het houdt zelfs daar niet op. Wanneer je een respectabele leeftijd bereikt, neemt de betutteling weer toe. Bejaarden, zowel mannen als vrouwen klagen betutteling aan: ze willen behandeld worden als volwaardige volwassenen, niet als onwetende wezens. ‘Gaan we een plasje doen?’, welke bij het volle verstand zijnde 80-jarige wil dit horen? Voorzichtigheid is trouwens altijd geboden wanneer mensen enkel jou aanspreken, maar daar de wij-vorm voor gebruiken. Dat is nooit een goed teken.
Mijn dochter zweeg toen iemand haar wou helpen om haar jas aan te doen. Angela zweeg uiteindelijk toen Cameron naar haar uithaalde. Zelfs de bejaarden zwijgen. Ik zie weinig voordelen aan zwijgen. Aangezien betutteling in alle fasen van ons leven voorkomt, kunnen we maar beter nadenken over manieren om tegen die betutteling in te gaan.
Kunnen we alvast afspreken dat zwijgen de minst geschikte strategie is? Ja? Flink zo!
Dochter: de dokter zei dat gebeten worden door een dier gevaarlijk kan zijn.
Moeder: welke dieren?
Dochter: de dieren op het land. De zoogdieren, zei hij. Hij vroeg of ik wist wat zoogdieren waren.
Moeder: wat heb je geantwoord?
Dochter: ik heb gevraagd of die regel van bijten ook geldt voor dolfijnen.