Toen mijn oudste dochter geboren werd, kreeg ik het boek ‘Oei, ik groei’ cadeau. Dit boek stond toen bekend als een soort leidraad voor nieuwgeboren ouders. In het boek worden de verschillende fases in de ontwikkeling van een baby en peuter beschreven. Elke nieuwe ontwikkeling wordt uitgelegd en geïllustreerd met voorbeeldsituaties. Ook krijg je bij elke ontwikkelingssprong een lijst die het nieuw waarnemingsvermogen en het nieuw leervermogen karakteriseren. Zo lees je bijvoorbeeld bij 46 weken of bijna elf maanden: ‘kan een eenvoudige driedelige puzzel in elkaar zetten’, ‘maakt een la open en gebruikt die als opstap om op een kast te klimmen’ en ‘zegt nee, nee als hij iets niet wil doen’. Dat laatste zou ik echter niet vastpinnen op 11 maanden. Of mijn dochters kennen een geregelde terugval naar hun 11-maand-oude zelf of je kan dit kenmerk noteren bij gelijk welke leeftijd. Ik gok op het laatste. De verschijningsvorm verandert naarmate ze ouder worden, maar het basisprincipe blijft gelijk. Het gaat van ‘nee, nee’ (ik gooi mijzelf schreeuwend op de grond om mijn woorden kracht bij te zetten) naar ‘nee, want…’ (ik gooi de deur dicht, loop stampvoetend de trap op en zet mijn muziek loeihard).
Wat ik deed met het ‘Oei, ik groei’ boek? Ik las de lijstjes per ontwikkelingsfase en vroeg me bij elk kenmerk af: ‘Kan ze dit al?’. Sommige kenmerken van de lijstjes gaven me zelfvertrouwen in mijn kunnen als moeder, anderen haalden net mijn zelfvertrouwen onderuit. Dergelijke lijstjes zouden een indicatief karakter moeten hebben, maar ze verworden vaak tot afvinklijstjes. Ouders gebruiken ze om voor- maar vooral achterstand op te sporen bij hun baby of peuter. Het oog van een nieuwgeboren ouder valt overigens niet op de kenmerken die afgevinkt kunnen worden (mijn ogen vielen negen op de tien keer gewoon dicht bij het lezen van de lijstjes, maar dat is een andere kwestie), die ogen haken zich vast aan de kenmerken waar geen vinkje bijstaat.
Ouders hebben al snel de neiging om deze lijstjes als normerend te interpreteren. Ik noem dit de zotheid van het kalenderdogma. Het kalenderdogma schrijft voor wat een kind op een bepaalde leeftijd kan. Het begint bij baby’s, maar het loopt gans de kindertijd door.
Als je als ouder, net als ik, beslist om deze lijstjes naast je neer te leggen, wegens te normerend, dan pikt de school de lijstjes weer op. Eens je kind naar school gaat, zijn er ontwikkelingsdoelen voor de kleuters en leerdoelen voor de lagere schoolkinderen. De ontwikkelingsdoelen verschillen van de leerdoelen in die zin dat ontwikkelingsdoelen na te streven zijn en leerdoelen te bereiken. Onze maatschappij en ons onderwijs wil graag dat alle kinderen van éénzelfde leeftijd dezelfde normen, dezelfde doelen behalen. Een kind van zeven moet kunnen lezen, een kind van tien kent alle provinciehoofdsteden. Maar dat is nog niet alles: zolang je het doel niet behaald hebt, moet je oefenen en krijg je hulp. Zodra je het doel behaald hebt, kan er een vinkje naast je naam gezet worden. Jij hoeft geen extra aandacht meer.
De zotheid van het kalenderdogma zorgt ervoor dat onze ogen gericht zijn op de kalenderleeftijd van het kind en niet op het kind zelf. De norm ligt buiten het kind. Als we het plaatje nu eens omdraaien: we kijken naar de ontwikkeling van het kind en stellen op basis daarvan doelen op. Je neemt niet de leeftijd als norm, maar het kind zelf.
In ‘Oei, ik groei’ lees ik bij 17 maanden: ‘wil bevestigd worden in het ik-zijn’. Kunnen we afspreken dat we dit kenmerk ook toevoegen aan elk lijstje, ongeacht de leeftijd?
Moeder: Dus als we bij het museum komen, dan zeggen we dat je 7 jaar bent.
Dochter: Maar ik ben toch 8 jaar?
Moeder: Ja, maar tot 7 jaar krijg je korting.
Dochter: Ah, krijg jij dan ook korting als je naar musea gaat?
Moeder: ?
Dochter: Jij zegt toch ook dat je 27 bent, terwijl je eigenlijk 35 bent.